Slakkenschade in aardappelen

Slakkenschade in aardappelen leidt incidenteel tot afkeuring of verlaging van de opbrengstprijs. Dit betekent een flinke schadepost voor de getroffen telers, blijkt uit onderzoek naar de verspreiding en aantallen van slakken en het aantal schademeldingen in 2009 tot en met 2011. Slakkenschade in aardappelen is een duidelijk voorbeeld van een probleem waar juist voorspelling uitkomst biedt om juist dat ene risicoperceel uit honderden percelen en duizenden hectares vooraf te vinden. Het in dexe samenvatting beschreven onderzoek geeft een richting aan voor het sneller vinden van deze "speld in een hooiberg".

Problematiek

Slakkenschade in aardappelen omvat enkele praktische problemen:

1. Door de grotendeels in de bodem verborgen leefwijze van de betreffende slakkensoorten zijn ze moeilijk waar te nemen.
   
   a. Vaststellen van de omvang van de beginpopulatie voorafgaand aan een aardappelteelt is tot nu toe niet eenvoudig. De uitdaging is om uitschieters (hoge beginpopulaties in het najaar) eruit te pikken. Het vaststellen van schadelijke slakkenpopulaties in het voorjaar is nog niet onderzocht. Feit is dat ondergrondse slakkenpopulatie in het voorjaar lastiger zijn vast te stellen, omdat eitjes en onvolwassen slakken moeilijker zijn waar te nemen. Bovendien beperkt een voorjaarsbepaling de mogelijkheid om hier met gewaskeuze nog op in te kunnen spelen.
   
   b. Het effect van de aanwezige slakken op de uiteindelijke schade in een aardappelperceel is afhankelijk van weersomstandigheden.
    
2. Er is geen bestrijdingsmethode bekend die effectief is tegen deze ondergronds levende slakken. Van de middelen die tegen bovengronds actieve schadelijke slakken (akkerslakken en wegslakken) worden ingezet, is de effectiviteit op ondergronds levende soorten onvoldoende bekend. Effectiviteit van slakkenkorrels wordt o.a. bepaald door bovengronds foerageergedrag van de slakken, daar waar de slakkenkorrels zijn toegepast. Wormnaaktslakken en kielnaaktslakken worden tijdens de aardappelteelt nauwelijks aan het oppervlak waargenomen, waardoor deze groepen minder in contact met de korrels komen. Het gebruik van slakparasitaire aaltjes in deze plaag/gewas-combinatie biedt perspectief; deze aaltjes kunnen de slakken ondergronds parasiteren.

Aanpak en resultaat

Het onderzoek van 2009 - 2011 richtte zich op de volgende 3 onderwerpen:

1. inventarisatie van het probleem;
2. vaststellen van percelen met potentieel schadelijke aantallen slakken, en
3. testen van bestrijdingsmaatregelen.

Puntsgewijs volgt hier een samenvatting van de belangrijkste uitkomsten en bevindingen.

Inventarisatie van het probleem

Uit het onderzoek van 2009 (Rapport 'Slakkenschade in aardappelen') en uit aanvullend onderzoek in 2010 en 2011 (Rapport 'Een aanpak om schade door slakken in aardappelen te voorkomen'), beide onderaan deze pagina te vinden, blijkt dat het probleem met slakken in aardappelen incidenteel voorkomt.
Niet ieder jaar komt economische schadelijke slakkenvraat in aardappelen voor, wat duidt op een invloed van jaarlijks wisselende weersomstandigheden.

Vaststellen van percelen met potentieel schadelijke aantallen slakken

Verschillende systemen van signalering zijn getest. Niet alle soorten of groepen slakken laten zich even goed vangen en/of waarnemen.
Tijdens het onderzoek werd voor het eerst in Nederland de slanke wormnaaktslak in een productieteelt aardappelen aangetroffen en beschreven. Deze veroorzaakt vraatschade aan de knol. Duidelijk onderscheid is noodzakelijk om te weten welke soort of groep in een perceel voorkomt. Op basis hiervan kan het risico voor een aardappelteelt worden ingeschat.
Het onderzoek geeft inzicht in vangsystemen van verschillende soorten slakken.

Testen van bestrijdingsmaatregelen

Op basis van monitoring in het najaar kunnen risico’s voor een aardappelteelt vroegtijdig worden ingeschat. Een hogere beginpopulatie schadelijke slakken zal een grotere kans op schade in een volgend jaar opleveren dan een lagere beginpopulatie, ongeacht de weersomstandigheden in het aardappelgroeiseizoen.
Een advies kan worden overwogen in de trant van een negatief teeltadvies voor aardappelen bij opvallend hoge populatiedichtheden in het najaar. Naar aanleiding van hoge aantallen Zwarte wegslakken tijdens monitoring in een perceel met een onbewerkte graanstoppel heeft de betrokken teler besloten geen aardappelen maar uien te gaan telen. Het effect van deze maatregel is onbekend, doordat geen aardappelen op het perceel zijn geteeld en er dus geen vergelijking plaats kon vinden. In de uien vond geen vraatschade plaats. Bovendien bleek 2011 geen “problematisch slakkenjaar” te zijn.

Tijdens het groeiseizoen kunnen knollen prima worden beoordeeld op slakkenschade; de schade is herkenbaar en de slakken zijn waarneembaar, inclusief slakkenactiviteit in de vorm van wit gekleurde uitwerpselen en slijmsporen. Op basis van een geschatte opbrengstderving en financiële schade kan worden overwogen om de aardappelen vroeger te oogsten.

Het middelenonderzoek heeft vooralsnog geen concreet resultaat opgeleverd door het ontbreken van de juiste weersomstandigheden en/of percelen met onvoldoende aantallen schadelijke slakken.

Concept beslisboom voor slakken in aardappelen

Hoe met slakken in aardappelen om te gaan?
Voor een praktisch advies lijkt het te vroeg, gezien de geschetste problematiek en de seizoensinvloeden. Toch volgt hier een eerste aanzet om te ondersteunen bij beslissingen. Het incidenteel voorkomen van slakkenproblemen in aardappelen geeft aanleiding tot deze aanpak:

1. een aanpak waarbij snel potentiële risicopercelen worden herkend;
2. een duurzame aanpak doordat geleidelijk meer kennis en inzicht wordt verkregen, en
3. naar verwachting minder kostbaar dan wanneer periodiek onderzoeken worden verricht volgend op een probleemjaar, omdat hierbij teveel incidentenbeleid wordt gevoerd. Samenwerking is wenselijk tussen telers en studieclubs, voorlichting- en onderzoeksinstanties en geïnteresseerde partijen die signalering in hun portfolio mee willen nemen.

Conceptvoorstel tot aanpak slakken voorafgaand aan een aardappelteelt (najaar)

Conceptvoorstel tot aanpak slakken tijdens een aardappelteelt