Publicatie datum: 02-03-2011
Quick scan bemestingsonderzoek akkerbouw
In een quick scan van historisch bemestingsonderzoek is in opdracht van het Productschap Akkerbouw nagegaan of resultaten van "oud" bemestingsonderzoek, uitgezet tegen hedendaagse eisen, randvoorwaarden en inzichten, aanleiding geven tot heroverweging van bestaande en/of ontwikkeling van nieuwe bemestingsstrategieën.
De scan geeft aan dat de "vijf juistheden van bemesting" een goede leidraad voor het opstellen van een bemestingsstrategie zijn. Om op korte termijn de benutting van nutriënten in meststoffen of bodem te verbeteren zijn dit goede maatregelen: i) het bemesten volgens advies, ii) gebruik van meststoffen met bekende samenstelling en werking, en iii) het gebruik van meststoffen vlak voor (of tijdens) groeiseizoen. Perspectiefvolle maatregelen voor aanpassing van bemestingsstrategieën (naast de hierboven genoemde) zijn: i) deling van de gift, en ii) afstemming van nutriëntgift en -voorraad op de behoefte van het gewas in tijd en plaats.
Er zal een grote behoefte ontstaan aan bemestingsonderzoek gericht op "de vijf juistheden van bemesting" en de vertaling van de verkregen kennis in praktisch toepasbare maatregelen.
Samenvatting
De Nederlandse akkerbouw wordt in toenemende mate geconfronteerd met wetgeving en ontwikkelingen in de maatschappij die invloed hebben op de bemesting (Tabel 1). De vraag is welke invloed dit heeft en hoe de toekomstige akkerbouwbedrijven daarop kunnen inspelen.
| Wetgeving | Ontwikkelingen |
| Meststoffenwet - Uitvoeringsbesluit - Uitvoeringsregeling | Vrijkomen broeikasgassen (CO2, CH4, NOx) in landbouwproductiesystemen |
| Wet Bodembescherming - Besluit gebruik meststoffen - Uitvoeringsregeling gebruik meststoffen | Beschikbaarheid goed drink- en irrigatiewater |
| Wet Milieubeheer - Besluit landbouw milieubeheer - (Besluit mestbassins milieubeheer) | Mondiale tekorten aan beschikbare grondstoffen voor fosfaat en kalium |
| Landbouwkwaliteitswet | Energievraagstuk |
| Landbouwwet | Onbalans nutriëntenstormen op internationaal, nationaal, regionaal of bedrijfsniveau |
| Wet verontreiniging oppervlaktewateren - Lozingenbesluit open teelt en veehouderij | Cascadering van afval- en reststromen |
In opdracht van het Productschap Akkerbouw is een quick scan uitgevoerd met als doel vast te stellen of resultaten van "oud" bemestingsonderzoek, uitgezet tegen hedendaagse eisen, randvoorwaarden en inzichten, aanleiding geven tot i) heroverweging van bestaande en ii) ontwikkeling van nieuwe bemestingsstrategieën.
Dit alles om beter voorbereid te zijn op de toekomst en eventueel sturing te geven aan noodzakelijk bemestingsonderzoek.
Leidraad van de quick scan zijn de "vijf juistheden van bemesting". De juistheden hebben betrekking op i) het bemesten met het juiste nutriënt, ii) in de juiste hoeveelheid, iii) met de juiste meststof, iv) op het juiste tijdstip, en v) met de juiste toedieningsmethode. De achtergronden en werkingsmechanismen van deze "vijf juistheden van bemesting" zijn goed beschreven in de (toegepaste) wetenschappelijke literatuur. In praktijkonderzoek zijn de toepassingsmogelijkheden in de praktijk nader onderzocht.
In de quick scan zijn meer dan 80 proefverslagen bestudeerd waarin de resultaten van meer dan 900 proeven zijn verwerkt. Uit de quick scan blijkt dat i) stikstof (N) het nutriënt is dat meestal is onderzocht, ii) veelal minerale meststoffen zijn gebruikt als meststof in de proeven, en iii) de meststoffen meestal breedwerpig vlak voor zaaien of poten zijn toegediend. Verder zijn er geen of een beperkt aantal proefverslagen waarin het effect van de fysische of biologische bodemvruchtbaarheid op de bemesting is onderzocht. Hierdoor is het niet mogelijk om in deze quick scan alle aspecten van de "vijf juistheden van bemesting" goed te onderzoeken.
De huidige bemestingstrategieën streven naar een optimale financiële gewasopbrengst en optimale bodemvruchtbaarheid. Deze strategieën zullen naar verwachting komende jaren gelijk kunnen blijven mits de benutting wordt verbeterd van nutriënten aanwezig in de toegediende meststoffen en die in de bodemvoorraad. Uit de proefverslagen blijkt dat dit relatief eenvoudig, snel en vaak kosteneffectief kan worden bereikt door:
- volgens het huidige advies te bemesten, inclusief gebruik van bodem- en gewasonderzoek;
- meststoffen te gebruiken met een bekende samenstelling en werking; en,
- meststoffen bij voorkeur vlak voor of eventueel tijdens het groeiseizoen toe te dienen.
De toekomstige bemestingstrategieën zullen minder generiek zijn dan de huidige bemestingsstrategieën omdat ingespeeld moet worden op bedrijfs-, perceels- en gewasspecifieke eisen en randvoorwaarden. Op basis van onderzoek aan vooral suikerbieten en aardappelen volgt dat voor een verbetering van de benutting van stikstof en fosfaat de volgende maatregelen effectief zijn :
- deling van de N-meststofgift;
- afstemming van de grootte van de N-gift op de voorraad in de bodem of de actuele N-gewasopname, en
- plaatsing van N en/of P in de rij.
De achtergronden, methoden en technieken om deze maatregelen in te passen in de bedrijfsvoering zijn in het algemeen aanwezig. Of maatregelen werkelijk ingepast gaan worden in de bedrijfsvoering, zal bepaald worden door de financiële aspecten maar zeker ook door de effectiviteit van de kennisoverdracht met betrekking tot deze maatregelen naar de akkerbouwers.
| "Juistheid" | Nu gebruikelijk | Noodzaak in toekomstige bemestingsstrategieën | Beperkingen |
| Juiste nutriënt | N,P,K,Mg, B, Cu, Zn, Mo | Alle essentiële plantenvoedende stoffen. | i) kennis met betrekking tot gedrag en eigenschappen in bodem en gewas, ii) beschikbaarheid grondonderzoekmethoden, iii) beschikbaarheid van methoden van gewasonderzoek. |
| Juiste gift | Advies op basis van chemisch grondonderzoek voorafgaand aan groeiseizoen of eenmaal per 4 jaar | Bodemstreefwaarden en adviesgiften afgeleid uit (chemisch, fysisch en of biologisch) grond- of gewasonderzoek voorafgaand of tijdens groeiseizoen met correcties gewasbehoeften, het tijdstip groeiseizoen, het opbrengstniveau en nalevering door bodem. | i) ontbreken van grondonderzoeksmethoden voor de fysische, chemische en biologische bodemvruchtbaarheid, ii) kennis over interacties tussen nutriënten bij de opname door het gewas, iii) onderzoeksresultaten waarmee verfijningen of correcties kunnen worden afgeleid voor gewassen en rassen, opbrengstniveau en nalevering door de bodem, iv) monitoringssystemen voor de actuele opname en behoefte van gewassen gedurende het groeiseizoen, v) rekenmodellen waarmee resterende meststofbehoefte kan worden bepaald. |
| Juiste meststof | Kunstmest in combinatie met dierlijke mest | Een breed scala aan meststoffen die variëren in samenstelling, werking, vorm. Bijvoorbeeld korrels, vloeistof, gas, dierlijk, compost, digestaat, korrel, pellets, slow release, combinaties. | i) Behoefte aan meststoffen die de chemische, biologische en fysische bodemvruchtbaarheid gericht en in positieve zin kunnen beïnvloeden, ii) gegarandeerde samenstelling en werking van meststoffen in plaats, tijd en hoeveelheid, iii) inzicht in wettelijke mogelijkheden en type meststof, iv) onvoldoende inzicht in beschikbaarheid, prijzen en risico's van (nieuwe) meststoffen. |
| Juiste toedieningsmethode | Breedwerpig bij minerale meststoffen en breedwerpig en direct inwerken bij organische meststoffen | Beschikbaarheid aan een breed scala aan methoden: breedwerpig, plaatsing/ injectie, over gewas sproeien, slangenmethode, fertigatie. | i) beschikbaarheid van apparatuur, ii) kosten van toediening, arbeid en apparatuur, iii) bedrijfszekerheid van apparatuur, iv) gewicht in relatie tot structuur en draagkracht grond, v) effect van toedieningsmethode op werking van meststoffen. |
| Juiste tijdstip | Vlak voor zaaien of poten | Najaar, vlak voor zaaien of poten, tijdens het groeiseizoen. | i) wettelijke toegestane perioden van toediening bij bepaalde meststoffen, ii) niet alle meststoftypen zijn gewas of bodemschade toe te dienen, iii) effect van toedieningsmethode op de werking van meststoffen. iv) kosten van arbeid. |
De noodzakelijke aanpassingen in de bemestingsstrategieën maken dat er een grote behoefte zal ontstaan aan i) onderzoek gericht op de "vijf juistheden van bemesting" en ii) de vertaling van resultaten hiervan in praktische kennis en richtlijnen voor de akkerbouwer. De huidige adviesbasis voor de akkerbouw heeft zijn beperkingen en zal uitgebreid, verfijnd en flexibeler moet worden, wil het toegepast kunnen worden in toekomstige bemestingsstrategieën. Bovendien zal er rekenschap moeten worden gegeven aan de invloed van de actuele fysische en biologische bodemvruchtbaarheid op de bemesting. De hiervoorgenoemde tabel 2 geeft een overzicht van de huidige en gewenste invulling van "de vijf juistheden van bemesting" en de kennis- en onderzoeksvragen die daarvoor beantwoord moeten worden.
Conclusies
De toenemende hoeveelheid eisen en randvoorwaarden noodzaken akkerbouwers om hun bemestingsstrategie te verfijnen.
- Een goede leidraad voor het opstellen van een bemestingsstrategie zijn de "vijf juistheden van bemesting".
- Maatregelen om op korte termijn de benutting van nutriënten in meststoffen of bodem te verbeteren zijn i) het bemesten volgens advies, ii) gebruik van meststoffen met bekende samenstelling en werking, en iii) het gebruik van meststoffen vlak voor (of tijdens) groeiseizoen.
- Perspectiefvolle maatregelen voor aanpassing van bemestingsstrategieën (naast de hierboven genoemde) zijn i) deling van de gift, en ii) afstemming van nutriëntgift en -voorraad op de behoefte van het gewas in tijd en plaats.
- Er zal een grote behoefte ontstaan aan bemestingsonderzoek gericht op de "vijf juistheden van bemesting" en de vertaling van de verkregen kennis in praktisch toepasbare maatregelen.