Perspectieven van verschillende gewassen als stikstofvanggewas na de oogst van maïs

Vanaf 2006 is het verplicht om op zand- en lössgrond na maïs een stikstofvanggewas te telen. Op dit moment zijn winterrogge, bladrammenas, grassen en bladkool daarvoor toegelaten. Andere gewassen die misschien ook als stikstofvanggewas na maïs zouden kunnen dienen zijn wintertarwe, wintergerst, Triticale en Japanse haver.

Voor een goede beoordeling van de huidige en van de potentiële stikstofvanggewassen, is nagegaan welke teeltkundige en nematologische informatie er van deze gewassen beschikbaar is en vervolgens zijn de gewassen op deze aspecten met elkaar vergeleken. Daarnaast is aangegeven welk onderzoek bij de verschillende gewassen nodig is om meer betrouwbare informatie te verkrijgen bij een teelt als stikstofvanggewas na maïs.

Inleiding

Om de nitraatuitspoeling te verminderen, is het vanaf 2006 verplicht om na maïs op zand- en lössgrond een stikstofvanggewas te telen. Op dit moment zijn winterrogge, bladrammenas, grassen en bladkool toegelaten als stikstofvanggewas na maïs. Andere gewassen, die potentieel ook als stikstofvanggewas na maïs zouden kunnen dienen, zijn wintertarwe, wintergerst, triticale en Japanse haver.

Onderzoek

In dit onderzoek is teeltkennis en nematologische kennis (kennis over aaltjes) verzameld voor de potentiële stikstofvanggewassen wintertarwe, wintergerst, triticale en Japanse haver (Avena strigosa). De kennis over deze gewassen is vergeleken met die van de huidige stikstofvanggewassen bladrammenas, bladkool, Engels raaigras, Italiaans raaigras en winterrogge. Deze vergelijking is de basis voor de beoordeling van de potentiële stikstofvanggewassen, want er zijn in de wet op dit moment geen criteria beschreven waaraan een stikstofvanggewas moet voldoen.

Resultaten

Een stikstofvanggewas moet zich in het najaar goed kunnen ontwikkelen, zodat er voldoende stikstof wordt opgenomen. Omdat maïs pas na half september wordt geoogst, is de uiterste zaaitijd bij een stikstofvanggewas van belang. Van de huidige stikstofvanggewassen kan Engels raaigras tot augustus gezaaid worden en Italiaans raaigras en bladrammenas tot eind augustus. Van bladkool is momenteel niet duidelijk wat de uiterste zaaitijd in het najaar is. Soms wordt bij bladkool eind augustus als laatste zaaiperiode genoemd, maar soms ook eind september. Winterrogge kan tot in november gezaaid worden. Van de potentiële stikstofvanggewassen kunnen wintertarwe, wintergerst en Triticale tot eind oktober gezaaid worden. Van Japanse haver is niet bekend wat de uiterste zaaidatum is waarbij zich in de herfst nog een goed gewas kan ontwikkelen. Daarnaast is voor een stikstofvanggewas ook de winterhardheid van belang. Een winterhard gewas draagt de opgenomen stikstof “de winter over” en beperkt daardoor het risico van stikstofverlies door uitspoeling of denitrificatie. Een gewas dat erg vorstgevoelig is kan snel kapotvriezen. Bij een vroege vorstperiode en veel neerslag kan een deel van de opgenomen stikstof dan toch verloren gaan. Winterrogge, wintertarwe en Triticale zijn heel weinig gevoelig voor vorst. Engels raaigras en wintergerst zijn weinig vorstgevoelig. Italiaans raaigras is matig gevoelig voor vorst, waardoor de kans op vorstschade en stikstofverlies bij Italiaans raaigras groter is dan bij eerder genoemde gewassen. Bladrammenas is vrij vorstgevoelig en zal al bij matige vorst kapotvriezen. Van bladkool is de gevoeligheid voor vorst niet duidelijk. Vaak wordt vermeld dat bladkool vrij vorstgevoelig is, maar er schijnen (nieuwere) rassen te zijn die weinig gevoelig zijn voor vorst. De vorstgevoeligheid van Japanse haver is niet bekend, maar op grond van de eerste praktijkervaringen lijkt dit gewas vorstgevoelig te zijn.

De beschikbare aaltjesinformatie van de huidige en potentiële stikstofvanggewassen is weergegeven in onderstaande figuur. Hierbij moet worden opgemerkt dat deze informatie niet gebaseerd is op een teelt waarbij pas ná half september wordt gezaaid, zodat dit schema als een indicatie moet worden beschouwd.

Conclusies

Gezien het uiterste zaaitijdstip waarbij zich nog een goed gewas ontwikkelt, lijken winterrogge, wintertarwe, wintergerst, triticale en misschien bladkool geschikt te zijn voor uitzaai als stikstofvanggewas na de oogst van maïs. Waarschijnlijk hebben Engels en Italiaans raaigras in dit opzicht mogelijkheden als ze eind mei of begin juni tussen de maïs worden gezaaid (teelt onder dekvrucht). Hoe groter de vorstgevoeligheid, hoe groter de kans dat het gewas in de winter kapotvriest, waardoor een deel van de opgenomen stikstof toch nog verloren kan gaan. Wat dat betreft lijken winterrogge, wintertarwe, triticale, wintergerst en Engels raaigras de beste mogelijkheden te hebben om als stikstofvanggewas te dienen. Van Japanse haver is heel weinig teeltkennis beschikbaar en van bladkool is de vorstgevoeligheid en de uiterste zaaiperiode onduidelijk. Er is weinig informatie beschikbaar over de droge stof productie en de stikstofopname van de huidige en de potentiële stikstofvanggewassen. Om daarover meer betrouwbare gegevens ter verkrijgen, zal met de stikstofvanggewassen onderzoek moeten worden uitgevoerd.

Met uitzondering van Japanse haver en voor een groot deel ook bladkool, is er veel informatie over de vermeerdering van schadelijke aaltjes door stikstofvanggewassen beschikbaar. Maar veel van deze kennis is verkregen uit een zomerteelt van het desbetreffende gewas (terwijl het bij stikstofvanggewassen om een winterteelt gaat) of het betreft kennis uit kasproeven. Daarom is aangegeven voor welke aaltjes en stikstofvanggewassen er onderzoek zou moeten plaatsvinden om de vermeerdering van de aaltjes en de schadegevoeligheid van het gewas voor de aaltjes goed te bepalen. Dit is samengevat in volgende tabel.

Gewas

witte bieten-cyste-aaltje

gele bieten-cyste-aaltje

Noorde- lijk wortel-knobbel-aaltje

maïs- wortel-knobbel-aaltje

bedrieg- lijk maïs- wortel-knobbel-aaltje

wortel- lesie- aaltje

stengel- aaltje

T. primi- tivus

T. simi- lis

P. pachy- dermus

P. teres

Tabaks-ratel- virus

bladram- menas

-

-

X

X

X

X

X

X

X

X

X

-

bladkool

X

-

X

X

X

X

X

X

X

X

X

-

rogge

-

-

-

X

X

X

X

X

X

X

X

-

Italiaans raaigras

-

-

-

X

X

X

X

X

X

X

X

-

Engels raaigras

-

-

-

X

X

X

X

X

X

X

X

-

Japanse haver

-

-

-

X

X

X

X

X

X

X

X

X

winter- tarwe

-

-

-

X

X

X

X

X

X

X

X

-

winter- gerst

-

-

-

X

X

X

X

X

X

X

X

-

Triticale

-

-

-

X

X

X

X

X

X

X

X

X