Mechanische preventie van tarweopslag in graszaadteelt

Voor een goede zaadopbrengst en opbrengstzekerheid van graszaadgewassen is het van belang om vroegtijdig in het voorgaande jaar of in het daaraan voorafgaande herfst te zaaien. De inzaai onder dekvrucht wintertarwe is daarom een gebruikelijke teeltmethode. Voor en tijdens de oogst van tarwe vallen er korrels op de grond. Voor de tarweopbrengst zijn deze verliezen, gezien de geringe hoeveelheid, niet belangrijk. In het gras geven de tarweplanten die uit deze korrels groeien echter een aanzienlijke opbrengstderving van graszaad door gewasconcurrentie. Het voorkomen of bestrijden van tarweopslag is daarom essentieel.

Inleiding

Voor de chemische bestrijding van tarwe in veldbeemdgras is, na het vervallen van de toelating van diuron in juni ‘99, alleen chloorprofam nog toegelaten. Beide middelen geven een vrij grote kans op schade en de effectiviteit tegen tarwe is matig en zeer wisselend. Ondanks jarenlange inspanningen is het nog niet gelukt om in veldbeemdgras een geschikt herbicide tegen tarweopslag toegelaten te krijgen. Bij Engels raaigras werd de inzaai onder wintertarwe volledig vervangen door openlandzaai. Bij een natte nazomer en herfst lukt het de graszaadfirma’s dan echter niet om het geplande areaal volledig gezaaid te krijgen en vallen de zaadopbrengsten nogal eens tegen doordat te laat gezaaid wordt. Inzaai onder wintertarwe verbetert de bedrijfszekerheid voor teler en graszaadfirma in belangrijke mate.

Verlies tarwekorrels

Als de tarwe netjes gemaaidorst wordt, ligt het verlies aan tarwekorrels op 20 tot 100 kg/ha. Voor de tarweteelt zijn dit geen grote hoeveelheden en het zijn met name kleine korrels (kippentarwe). Deze kleine korrels kiemen echter vrijwel net zo goed als grote korrels.
Het verlies aan tarwekorrels kan in vier componenten opgesplitst worden:

• Zeefverlies: korrels die niet door de zeven heen vallen en afgevoerd worden met het kaf;
• Dorsverlies: tijdens het dorsen worden niet alle korrels uitgedorsen;
• Schudverlies: de korrels die met het stro over de schudders afgevoerd worden;
• Uitval: korrels die voor de oogst uitvallen.

Het dorsverlies wordt, afhankelijk van de lengte van de veldperiode, gedeeltelijk met het stro afgevoerd. Tijdens het drogen van het stro en het persen kan een deel van de ongedorsen korrels uitvallen. Deze korrels komen bij het kaf op de grond terecht. Na het maaidorsen ligt het stro boven op het kaf. Daarmee komen de schudverliezen gedeeltelijk bij het kaf op de grond terecht, omdat de korrels door het stro vallen.

Opvangen en opzuigen van tarwekorrels

In Canada wordt in de praktijk het kaf (met korrels) opgevangen en in een lichtgewicht-wagen gespoten die aan de maaidorser is gekoppeld. De aanpassing aan de maaidorser is beperkt. Dit systeem verwijdert alleen de korrels van het zeefverlies. Het kaf wordt in Canada gebruikt als veevoer. Ongeperst is het materiaal zeer volumineus.
Na het oppersen van het stro kan het kaf inclusief tarwekorrels die op de grond liggen van het land verwijderd worden. In proeven van PPO werd een systeem met een zuiginrichting, al dan niet uitgerust met een roterende borstel, hiervoor getoetst. Met deze methode worden alle vier de vormen van verlies min of meer van het land verwijderd. De bewerking werd beperkt tot de kafbaan. In theorie kan met dit systeem meer tarwe van het land verwijderd worden dan met alleen kafopvang op de maaidorser.

Onderzoek PPO

Beide methoden zijn door PPO-AGV in het onderzoek opgepakt. Dit werd gefinancierd door het ministerie van LNV. Na de tarweoogsten van 1998 tot en met 2001 werden ervaringen opgedaan met het opvangen en het opzuigen van het kaf in veldbeemdgras en Engels raaigras. In de onderstaande tabellen staan de resultaten van de proeven.

Oogstjaar tarwe/graszaad	Tarweras	Opvang kaf			Zuigen kafbaan (voor maaien)
		Gewicht (kg/ha)	Volume (m3/ha)	Aantal tarwekorrels/m2	Gewicht (kg/ha)	Volume (m3/ha)	Aantal tarwekorrels/m2
1998/1999	Vivant	1,1	-	3	9,5	38	134
1999/2000	Harrier	1,7	-	55	1,0	-	9
2000/2001	Ritmo	1,4	58	48	0,7	-	13
2001/2002	Vivant	2,3	86	26	1,5	44	88

Oogstjaar tarwe/graszaad	Graszaad	Ras	Onbehandeld		Opvang kaf		Zuigen kafbaan
			Tarweopslag (planten/m2)	Opbrengst (kg/ha)	Tarweopslag (planten/m2)	Opbrengst (kg/ha)	Tarweopslag (planten/m2)	Opbrengst (kg/ha)
1998/1999	veldbeemd	Geronimo	0,7	1.160	0,8	1.160	1,4	1.130
1999/2000	veldbeemd	Miracle	1,3	1.150	1,0	1.220	0,9	1.140
2000/2001	Engels raai	Respect	4,6	1.810	1,3	1.810	2,4	1.900
2001/2002	Engels raai	Barcredo	26	1.640	15	1.940	4	1.910

Bij het opzuigen van kaf verminderde de hoeveelheid tarweopslag in drie van vier jaren. In twee jaren was de reductie (mede door de lage hoeveelheid opslag bij onbehandeld) gering, maar in 2002 werd deze fors verlaagd. Het opzuigen van kaf had in twee van de vier proeven een positief effect op de zaadopbrengst. Door de opbrengststijging tot 270 kg/ha is zuigen mogelijk een interessante methode voor de praktijk. Nadeel van deze methode is de weersafhankelijkheid en de extra werkgang. Het opgezogen kaf is verontreinigd met grond en niet geschikt voor veevoer, maar kan goed gecomposteerd worden.

Het opvangen van kaf is een relatief eenvoudige methode en liet in drie van vier jaren een daling zien van de hoeveelheid tarweopslag. De hoeveelheid tarweopslag werd in 2000 wat verminderd en in 2001 flink verminderd. In 2002 werd de dekvrucht tarwe laat geoogst, waardoor korrels voor de oogst uitgevallen waren. Het effect van opvang kaf op de hoeveelheid tarweopslag was in dit jaar daarom relatief minder groot dan in 2001. De opbrengststijging was, mede door de geringe hoeveelheid tarweopslag in de proeven, niet eenduidig. In 2000 en 2002 was er een opbrengststijging tot 300 kg/ha, maar in 1999 en 2001 bleef deze gelijk aan onbehandeld. Mogelijk is het bijproduct (kaf) interessant voor pluimveehouders of als biobrandstof. Het stro zonder kaf zou gebruikt kunnen worden door (biologische) telers die stro als afdek toepassen en geen opslag willen bestrijden (bijv. aardbeitelers), waardoor deze methode financieel interessant zou kunnen worden voor graszaadtelers. Het stro zonder kaf zal minder tarwekorrels bevatten dan stro met kaf. Of de kwaliteit van het stro voor deze toepassing voldoende is, zal onderzocht moeten worden. In de proeven werd gemiddeld 1,6 ton kaf/ha verzameld. Het opgevangen kaf heeft een energiewaarde van circa 24-28 GJ/ha. Het droge product zou als biobrandstof circa €210 per hectare op kunnenleveren. De kosten voor verzamelen en transport moeten hier nog van afgetrokken worden.