Kosten-baten analyse over organische stof beheer

Organische stof in de bodem staat sterk in de belangstelling. Organische stof is essentieel voor de levering van nutriënten en voor de bodemstructuur en daarmee ook voor de o.a. vochthuishouding en de bewerkbaarheid. Er heerst een vrij brede bezorgdheid dat het gehalte en de kwaliteit van organische stof in de bodem achteruit gaat.
Uitgebreide analyses van de ontwikkelingen van het gehalte aan bodem-organische stof laten echter geen achteruitgang zien op landelijke of regionale schaal. Toch kan dat bij een individuele teler wel het geval zijn. Het blijft voor elke teler dan ook van groot belang om voor een goed organische stofbeheer te zorgen.

Met die gedachte in het achterhoofd en met de wetenschap dat het gehalte aan organische stof maar langzaam verandert, heeft Productschap Akkerbouw een opdracht uitgezet om een eenvoudige organische stof balans voor de bodem te ontwikkelen met daaraan gekoppeld een kosten-baten analyse.

Inleiding

Organische stofbeheer gaat gepaard met kosten. Kosten van de aanschaf van organische mest of compost en de kosten van het inwerken, inzaaien en inwerken van groenbemesters etc. (hoewel, dierlijke mest aanvoeren levert ook nu nog vaker geld op dan dat het geld kost). Maar door rekening te houden met de voedingsstoffen die worden geleverd vanuit de organische bemesting kan bespaard worden op de kosten van kunstmestgebruik.

Organische stof levert nog andere kostenbesparingen op. Zo hoeft men minder vaak te beregenen, kan er in sommige gevallen minder ziektebestrijding nodig zijn en is door de structuurverbetering minder brandstof nodig voor de grondbewerking.

Alleen, het is erg lastig gebleken om goed onderbouwde informatie te vinden, waardoor aan deze baten geen bedrag in euro’s kon worden toegekend. Om die reden hebben we ons in de kosten-baten analyse beperkt tot de baten van de nutriënten (de besparing op kunstmest).

Scenario's

Voor de kosten-baten analyse zijn vier verschillende situaties (scenario’s) met elkaar vergeleken voor een praktijk-rotatie voor elk van de vier belangrijke Nederlandse akkerbouwgebieden.

De scenario's zijn:

1. alleen kunstmest;
2. maximale inzet van dunne dierlijke mest, waar nodig aangevuld met kunstmest;
3. maximale inzet van compost, aangevuld met dunne dierlijke mest en kunstmest;
4. langdurig gebruik van scenario 3, waarbij een hogere werkingscoëfficiënt van stikstof en fosfaat kan worden verwacht dan bij kort durend gebruik van compost.

Voor alle akkerbouwregio’s is scenario 2 financieel gezien het meest aantrekkelijk, tenminste, als men uitsluitend naar de nutriëntenwaarde kijkt. Dus op de korte termijn is een scenario met jaarlijks zoveel mogelijk drijfmest, aangevuld met kunstmest financieel gezien het gunstigst. Dat is natuurlijk ook wel vrij logisch, gezien de nog steeds lage prijs van drijfmest. Scenario 1, met alleen kunstmest is het meest kostbaar, behalve op de Noordelijke zeeklei waar scenario 3 nog net iets duurder is.

Compost (we kozen voor kwaliteits-compost) is relatief duur en dat komt ook direct tot uiting in de kosten van scenario 3. Over de gehele rotatie genomen is scenario 3, waarbij om het jaar compost wordt gebruikt, het op één na duurste scenario. Die compost aanvoer zorgt echter wel voor een drastische toename in de aanvoer van Effectieve Organische Stof (EOS). Als gevolg van die extra aanvoer, dalen bij meerjarige toepassing van scenario 3 op de wat langere termijn de jaarlijkse kosten. De verklaring daarvoor is als volgt:

Bij langdurig compostgebruik neemt het stikstof- en fosfaat-leverend vermogen van de bodem toe, als gevolg van nalevering uit de compost. Daardoor kan er steeds meer op de aanvoer van kunstmest bespaard worden.

Tel daarbij op de andere voordelen van organische stof, die minder goed in harde euro’s kunnen worden uitgedrukt, maar die er zeker wel zijn. In bodems waar gewasopbrengsten (extra) gevoelig zijn voor de effecten van organische stof (bv. zandgronden voor de vochthuishouding en de mineralenvoorziening en kleigronden voor de structuur), kan duurkoop op de langere termijn wel eens blijken goedkoop te zijn.

De aanpak en de resultaten zijn beschreven in een MMM brochure, die hieronder is te downloaden.